چگونه باید به فرزندان محبت کنیم ؟

در آغوش گرفتن و احساس گرمی بدن والدین برای فرزند آرامش بخش است، به ویژه هنگامی که با نوازش و لبخند همراه باشد.
 

شکی نیست که همۀانسان ها به فرزندان خود عشق می ورزند و آن ها را مثل پارۀتن خود دوست می دارند، امیرمؤمنان علی (علیه السّلام)  در وصیت نامۀخود خطاب به فرزندش امام مجتبی  علیه السّلام  می نویسد: «وَجَدْتُکَ بَعْضِی بَلْ وَجَدْتُکَ کُلِّی حَتّی کَأَنَّ شَیْئاً لَوْ أَصابَکَ أَصابَنِی وَ کَأَنَّ الْمَوْتَ لَوْ أَتاکَ أَتانِی فَعَنانِی مِنْ أَمْرِکَ ما یَعْنِینِی مِنْ أَمْرِ نَفْسِی. » [1] تو را جزیی از خود، بلکه همۀوجود خود دیدم تا به آن جایی که اگر چیزی به تو ضرر برساند، مثل آن است که به من زیان رسانده و گویی اگر مرگ به سراغ تو بیاید، به سراغ من آمده بنابراین همان اهتمامی را که در اصلاح امور خود می نمایم دربارۀتو دارم.

بنابراین، سخن در اثبات و چند و چون محبّت به فرزند نیست و حتی سخن در حدّ و اندازه آن نیز نیست، زیرا چیزی که ریشه در فطرت انسانی دارد نه نیاز به دلیلی برای اثبات آن است و نه تعیین حدّ و اندازۀآن، که فطریات انسانی به گستره ظرفیت هر کس قبض و بسط می یابد، بلکه سخن در نحوه ابراز محبّت است که اگر به صورت افراطی و ناصحیح عمل شود، موجب ضعف در اعتماد به نفس کودک می شود و آثار عمیق و ریشه دار آن تا پایان عمر باقی می ماند و اگر به صورت صحیح و اصولی اعمال شود، موجب رشد و بالندگی کرامت انسانی کودک و تعامل روحی او می شود. حبّ به فرزند مانند دیگر امور فطری، دلیلی جز انسانیت انسان ندارد و تا انسان و انسانیّت او باقی است، امور فطری و ذاتی او نیز باقی می باشد؛ بنابراین احکام سایر امور فطری نیز بر این مسأله هم جاری است.
 

اظهار محبّت در رفتار، بازی، تفریح و شوخی در حدّ شأن کودک، به شرطی که حریم ها شکسته نشود، یکی از ابزار محبّت است، پیامبر رحمت می فرماید: «مَنْ فَرَّحَ ابْنَتَهُ فَکَأَنَّما أَعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ إِسْماعِیلَ وَ مَنْ أَقَرَّ بِعَیْنِ ابْن فَکَأَنَّما بَکی مِنْ خَشْیَةِ الله. » [2]کسی که دخترش را خوشحال کند، مثل آن است که بنده ای از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده باشد و کسی که پسری را خوشحال کند، مثل آن است که از ترس خدا گریسته باشد.

همچنین یعلی عامری می گوید: «همراه رسول خدا  (صلّی الله علیه و آله و سلّم)  برای شرکت در یک مهمانی که دعوت شده بودیم، راه می رفتم، در مسیر حرکت، ناگهان حضرت با حسین  علیه السّلام  که با کودکان بازی می کرد، برخورد نمود. پیامبر در برابر دیدگان دیگران، به استقبال حسین (علیه السّلام)  رفت، سپس دست هایش را گشود تا او را بگیرد، امّا حسین  (علیه السّلام)  به این جا و آن جا می گریخت! حضرت هم او را می خنداند تا این که پس از مدتی او را گرفت. سپس یک دست را زیر چانه اش و دست دیگرش را پشت گردن او قرار داد و دهانش را بر دهان او گذاشت و او را بوسید. [3]
 

کودک به ویژه در سنین خردسالی، اظهار محبّت دیگران را از طریق بوسیدن درک می کند. این گونه اظهار محبّت طبیعی و فطری است، علاوه بر آن که برای والدین لذت بخش می باشد که در روایات هم به آن سفارش شده است. البته باید در این امر مسایل بهداشتی به ویژه در ارتباط با نوزادان مورد توجه قرار گیرد. پیامبر گرامی اسلام  صلّی الله علیه وآله وسلّم  دربارۀفضیلت بوسیدن فرزند می فرماید: «مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ اللهُ  عزّوجلّ  لَهُ حَسَنَةً وَ مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللهُ یَوْمَ الْقِیامَة. » [4]کسی که فرزندش را ببوسد، خداوند حسنه ای برای او می نویسد و کسی که او را خوشحال کند، خداوند او را در روز قیامت خوشحال می کند.

هم چنین امام صادق  (علیه السّلام)  در این باره می فرماید: «أَکْثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ أَوْلادِکُمْ، فَإِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَة دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ مَسِیرَةَ خَمْسِمِائَةِ عَام. » [5] فرزندان خود را زیاد ببوسید، به درستی که برای هر بوسه ای، درجه ای برای شما در بهشت، به اندازه مسیر پانصد سال خواهد بود. روزی رسول اکرم  (صلّی الله علیه وآله وسلّم ) حسن و حسین (علیهماالسّلام)  را می بوسید. اقرع بن حابس که این صحنه را می دید به حضرت عرض کرد: من ده فرزند دارم ولی هرگز حتی یکی از آن ها را نبوسیده ام. حضرت  (صلّی الله علیه وآله وسلّم)  به او فرمود: «ما عَلَی إِنْ نَزَعَ اللهُ الرَّحْمَةَ مِنْکَ. » [6]من چه کنم که خداوند رحمت را از قلب تو برداشته است. همچنین امیر مؤمنان  (علیه السّلام)  درباره بوسیدن فرزندان می فرماید: «قُبْلَةُ الْوَلَدِ رَحْمَة. »[7] بوسه بر فرزندان رحمت است.
 

در آغوش گرفتن و احساس گرمی بدن والدین برای فرزند آرامش بخش است، به ویژه هنگامی که با نوازش و لبخند همراه باشد. پیامبر اکرم  (صلّی الله علیه وآله و سلّم) در مجلسی نشسته بود. امام حسن و امام حسین  (علیهماالسّلام) به سوی حضرت آمدند. پیامبر به خاطر آنان برخاست، ولی چون آنان کوچک بودند، رسیدنشان به حضرت طول کشید، پس حضرت به استقبال آنان رفت و آن ها را بر دوش خود سوار کرد و فرمود: «نِعْمَ الْمَطِی مَطِیُّکُما وَ نِعْمَ الرَّاکِبانِ أَنْتُما. » [8]چه خوب مرکبی است مرکب شما و چه خوب سوارانی هستید شما دو نفر.

حضرت امیر مؤمنان علی (علیه السّلام) بهترین خاطرات دوران کودکی را هنگامی می داند که در آغوش پیامبر اکرم  (صلّی الله علیه وآله وسلّم)  قرار گرفته و یا در بستر ایشان آرمیده است و این گونه می فرماید: «شما خوب منزلت، قرابت، نزدیکی و مقام خاص من را نزد رسول خدا  (صلّی الله علیه وآله وسلّم)  می دانید تا به آن جا که من را در دامن خود می نهاد، در حالی که کودک بودم، من را به سینه اش می چسباند و من را در رختخواب خود قرار می داد، من را با بدن خود تماس می داد، بوی خوش بدنش را به من می فهماند و غذا را می جوید و در دهانم قرار می داد. »[9]در آغوش گرفتن کودک هنگام شیر دادن و یا غذا خوردن، تأثیر بسزایی در رشد جسمی و روحی کودک دارد.
 

والدین می توانند در هنگام استراحت داستان مناسبی را با شرایط سنی کودک برای او تعریف کنند و یا از کتاب داستان های کودکان بخوانند و در این خواندن ها با حاشیه های شیرینی که می روند می توانند داستان را جذاب تر و در جهت اهدافی که دارند سوق دهند، هر چند مقولۀداستان سرایی کودکانه مهارت و تخصص خاص خود را می طلبد ولی آن چه مهم است آن که کودک در فراز و نشیب داستان، خود را به جای قهرمان قرار می دهد و همگام با او در تعامل با دیگران قرار می گیرد و درباره دیگران قضاوت می کند و معمولا حق را با قهرمان داستان که همگام با او است می دهد. بنابراین نباید کار خوب قهرمان، نتیجه عکس را بدهد و یا داستان به گونه ای ختم شود که ظالم و خطاکار پیروز نهایی ماجرا باشد و در نظر داشته باشیم که ذهن کودک توان تجزیه و تحلیل و سعۀصدر بزرگ ترها را ندارد تا بتواند موفقیت های حقیقی را از کاذب و یا چرخه های نفاق و دسیسه ها را از دوستان صمیمی تفکیک کند.
 

بازی و شوخی با کودک به ویژه بازی و شوخی کودکانه، موجب نزدیکی والدین به فرزند می شود. پیامبر گرامی اسلام  (صلّی الله علیه وآله وسلّم)  فرمود: «مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبِی فَلْیَتَصابَ لَهُ. » [10] هنگام بازی و شوخی با کودکان به این نکته باید توجه نمود که بازی از حدّ کودکانه تجاوز ننماید، به ویژه حریم و احترام پدر و مادر از بین نرود. امام حسن عسکری ( علیه السّلام)  در این باره می فرماید«جُرْأَةُ الْوَلَدِ عَلی والِدِهِ فِی صِغَرِهِ تَدْعُو إِلَی الْعُقُوقِ فِی کِبَرِه. » [11]جرأت فرزند بر والدینش در کوچکی، او را به عاق شدن در بزرگی دعوت می کند. جزییات این مسأله در مباحث قبل گذشت.
 

دربارۀتحسین فرزند و جایزه دادن به او باید مسایلی مورد توجه قرار گیرد:

1- بلافاصله بعد از عمل انجام گیرد و ناگهانی و بدون پیش بینی قبلی باشد تا اثر عمل در ذهن کودک باقی بماند.

2- جایزه دادن همراه با تفهیم دلیل آن باشد.

3- جایزه دادن به کودک گاه گاهی باشد تا در کودک توقّع ایجاد نکند.

4- تحسین و جایزه در حد عمل کودک باشد؛ زیرا زیاده از حدّ اثر معکوس دارد.«أَلثَّناءُ بِأَکْثَرَ مِنَ الاْسْتِحْقاقِ مَلَق. » [12] ستایش بیش از استحقاق، چاپلوسی است.

5- ارزش مادی و قیمت ریالی جایزه هرگز نباید برای کودک مطرح شود و آن چه به جایزه ارزش می دهد انتساب آن به عزیزی است که از دست او جایزه می گیرد و در نظر داشته باشیم خرید جایزه های لوکس و گران قیمت علاوه بر آن که بدآموزی دارد و به کودک روح تفاخر و تکاثر و تجمل پرستی را القا می کند مشکلات جدّی برای والدین در سال های بعد و جایزه های بزرگ تر ایجاد می کند و از سوی دیگر ارزش و زیبایی جایزه های مدرسه را که به مراتب ارزش ریالی کمتری دارد در دوران هفت سال میانی از بین می برد، پدری که در دوره دبستان از معدل 20 فرزندش ذوق زده شده و دائماً با خرید عروسک های گران قیمت و دوچرخه، به استقبال کارنامه درخشان فرزندانش رفته است، در دوره راهنمایی و دبیرستان با مشکلات جدّی در تشویق فرزندش روبرو خواهد شد.

پی نوشت ها:
[1]. نهج البلاغه، نامۀ31-
[2]. وسائل الشیعه، ج 21، ص 514-
[3]. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 626-
[4]. کافی، ج 6، ص 49-
[5]. وسائل الشیعه، ج 21، ص 485-
[6]. بحارالانوار، ج 101، ص 92-
[7]. بحارالانوار، ج 101، ص 93-
[8]. بحارالانوار، ج 43، ص 285-
[9]. «وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللهِ  صلّی الله علیهوآلهوسلّم  بِالْقَرابَةِ الْقَرِیبَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصِیصَةِ وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنا وَلِیدٌ ]وَلَدٌ [یَضُمُّنِی إِلی صَدْرِهِ وَ یَکْنُفُنِی فِی فِراشِهِ وَ یُمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یُشِمُّنِی عَرْفَهُ وَ کانَ یَمْضَغُ الشَّیءَ ثُمَّ یُلْقِمُنِیهِ. » بحارالانوار، ج 14، ص 475-
[10]. من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 483-
[11]. بحارالانوار، ج 75، ص 374-
[12]. بحارالانوار، ج 70، ص 295-

منبع : برگرفته از کتاب کرامت نفس در تربیت کودک